Wat is dat eigenlijk, de syrinx?

Vogelzang wordt al jaren bestudeerd. Sommige soorten zijn meesters in het vak, andere houden het daarentegen op een eenvoudig gepiep, nog anderen kunnen moeiteloos geluiden nabootsen. Vogels hebben dit te danken aan de syrinx, een orgaan dat zich aan het eind van de luchtpijp bevindt.

Zang. Sommige vogels hebben een prachtige zang. Nachtegalen zijn hier typische voorbeelden van. Bij zangkanaries wordt onder meer onderscheid gemaakt in het timbre van de zang, de toonhoogte, het ritme enz. Spreeuwachtigen, kat- en liervogels staan in de vogelwereld gekend omwille van hun imitatietalent. Maar veel vogels houden het op een eenvoudig gepiep.

Syrinx. De syrinx bestaat uit membranen spieren. Op het punt in de luchtpijp waar de syrinx zich bevindt, zitten er membranen tussen de kraakbeenringen van de luchtpijp. Een vogel kan geluid voortbrengen door middel van zijn ademhaling. De werking van de syrinx is vergelijkbaar met die van een blaasinstrument, waarbij de membranen van de syrinx in trilling komen en de luchtpijp als klankbord fungeert. Hoe langer de luchtpijp, hoe dieper de toon. Ook de snelheid waarmee lucht langs de membranen gaat en de fijnheid van de membranen is bij het zingen niet onbelangrijk. De spanning op de membranen wordt geregeld door spieren, waarmee de aard van het geluid gewijzigd kan worden. Het verschil in de mate van complexiteit die niet-zangvogels en zangvogels kunnen bereiken, is grotendeels te verklaren vanuit de spieren. Niet-zangvogels hebben slechts een paar spieren, aan de buitenkant van de syrinx. Zangvogels kunnen tot wel zes paar spieren hebben, die zich zowel aan de binnenkant als aan de buitenkant van de syrinx bevinden. En omdat zij in staat zijn de beide onderdelen van de dubbele syrinx apart aan te sturen, zijn zij in staat een duet met zichzelf te zingen.

Evolutionaire voordelen. Zangtalent zorgt voor voordelen waarmee vogels hun overlevingskansen vergroten. Wetenschappers vermoeden dat de hersenen van deze beesten ongeveer hetzelfde werken als bij de mens. Men heeft namelijk ontdekt dat er twee specifieke gedeeltes van de hersenen werden geprikkeld als vogels worden blootgesteld aan bekende en onbekende vogelzanggeluiden. Deze gebieden lijken homoloog te zijn met de menselijke hersenlocaties voor het spraakvermogen. Dit bewijst dat zangvogels hun ‘taal’ op ongeveer dezelfde wijze ontwikkelen als de mens.

Voortplanting. Tijdens de broedperiode beginnen vogels meer van zich te laten horen. Hierdoor laten ze merken dat ze zich willen voortplanten. Een aantal vogels heeft voor het lokken en het verleiden van het andere geslacht twee aparte gezangen. Het geluid om een vrouwtje te lokken is hierbij krachtiger dan het geluid voor de paringsdans. Onderzoekers zijn erachter gekomen dat de vrouwtjes waarschijnlijk óók geluid maken om hun partner te lokken. De complexe geluiden die ze produceren gebruiken ze regelmatig om hun territorium weer te geven. Dit zorgt ervoor dat andere vogels eventueel een directe confrontatie kunnen vermijden. De reden dat vogels hun eigen territorium hebben heeft te maken met evolutionaire redenen. Er is namelijk een competitie gaande tussen soortgenoten.

Herdersfluit. Syrinx is ook de naam van een Griekse herdersfluit die in het Nederlands beter als ‘panfluit’ is gekend. Volgens een Griekse sage verdween de nimf Syrinx steeds in het riet toen ze door Pan, de Griekse herdersgod al dagenlang achtervolgd werd. Woedend sneed hij toen al het riet af en maakte er, met een samengevoegde reeks holle rietpijpjes van verschillende lengte en dikte als eerste een zeer veelzijdige fluit van die hij ‘syrinx’ noemde. Geïnspireerd door de veelzijdigheid van die fluit werd het zangorgaan bij vogels syrinx genoemd.

Literatuur: Kennislink

Legende foto: Onder meer de geelgors heeft een goed ontwikkeld zangtalent. Foto: © Danny Roels.

This content has been Digiproved © 2023 Danny Roels