Er gaat geen jaar, geen maand voorbij of het woord ‘botulisme’ duikt hier of daar op. En positief is dit niet. Omdat er doorgaans in de zomermaanden wordt over gesproken, of vastgesteld, denkt menig liefhebber dat het om een zomerziekte gaat. Niet dus. Botulisme kan gedurende het gehele jaar voorkomen.
Wat? Het gaat om een zeer ernstige en veel voorkomende ziekte bij wilde vogels. Botulisme wordt veroorzaakt door de bacterie Clostridium botulinum, waarvan liefst zeven verschillende typen bekend zijn. Elk van die types produceert een toxine (gifstof), twee van die toxines (C en E) zijn verantwoordelijk voor soms massale sterfgevallen bij watervogels. Botulisme tast, in de beginfase, het zenuwstelsel aan wat in een eerste fase verlammingsverschijnselen veroorzaakt. Een duidelijk teken is, in dat geval, dat een vogel niet of nog nauwelijks vliegen kan. Daarna raken ook de pootspieren verlamd: vogels bewegen zich dan via hun vleugels. In een volgende fase wordt een verlamming van het derde ooglid (Membrana nictitans) vastgesteld waarna de nekspieren volgen. Voor watervogels betekent dit gewoon dat ze aan de gevolgen van botulisme verdrinken. Zij die alsnog de oever of het land bereiken gaan ten onder aan ademhalingsstoornissen.
Ontwikkeling. Goed om weten is dat de bacterie Clostridium botulinum, zich slechts kan ontplooien onder bepaalde omstandigheden. Die zijn: dode vogels/vissen die in het water blijven liggen en wateroppervlakten met een temperatuur van meer dan 15° Celsius en, uiteraard, door een combinatie van de twee. De infectie geschiedt door:
- Het opnemen van weefseldeeltjes van gestorven dieren. Hierbij moet u weten dat spierweefsel van dode dieren naar de bodem zakt en aldus door foeragerende watervogels kan opgenomen worden.
- Maar kan ook gebeuren door het eten van maden die zich in, op en rond de dode lichamen bevinden waarbij we moeten beseffen dat één besmette vliegenmade voldoende gif bevat om een volwassen vogel aan de ziekte te laten sterven. Die vliegenmade is zelf ongevoelig voor het gif!
Welke vogels? Omdat botulisme vaak wordt vastgesteld bij watervogels kan het idee groeien dat slechts zij de ziekte moeten vrezen. Dit is een misvatting. Botulisme kan bij elke vogelsoort voorkomen.
Voorkomen. Om de ziekte een halt toe te roepen is het echt nodig om alle dode dieren onmiddellijk te verwijderen. Kadavers (vogels, vissen, …) vervuilen gezond water met botuline. En bij warm weer kan het zeer snel gaan. Vliegenlarven ontwikkelen zich dan in ijltempo. Grondeleenden, steltlopers en andere watervogels nemen de drijvende larven voor hun rekening, kleinere vogels als vinkachtigen, en grote soorten als kraaiachtigen nemen de maden op uit de op de grond rottende kadavers. Het is een makkelijk vindbaar en lekker voedsel. Maar op die manier o zo gevaarlijk.
Raadgevingen.
- Neem nooit dode vogels op met de blote hand. Draag steeds handschoenen. Was steeds zorgvuldig en uitgebreid de handen.
- Licht altijd de plaatselijke autoriteiten in (gemeente/ stadsbestuur …).
- Breng nog levende vogels zo snel mogelijk naar een opvangcentrum voor vogels.
- Geef nog levende vogels nooit water of voedsel.
Behandelingen. Gelukkig hoeft een besmette vogel niet altijd te sterven. In veel vogelcentra zijn deskundige mensen aan het werk die met een gepaste werkwijze, onder meer het toedienen van zuiver drinkwater en antibiotica, heel wat besmette vogels kunnen redden. Dank hiervoor!