Toekans, arassaries … wie een vogelpark bezoekt krijgt meerdere van deze exotische, kleurenwonderen te zien. Bij genoemde vogels vragen we ons steeds af wat nu eigenlijk het meest in het oog springt. Is het inderdaad de bevedering of hebben we meer aandacht voor die excentrieke snavel waarmee die vogels verder moeten. Wij kiezen in dit artikel voor de snavel, want die heeft écht wel meerdere functies, alleen voor het opnemen van voedsel dient die écht niet.
Beweringen, al dan niet juist, over de toekansnavel.
- Hitteregulator? Waar.
- Verleider? Niet waar.
- Wapen? Niet waar.
- Opname voedsel? Waar.
- Verliezen van evenwicht? Niet waar.
- Nestholten uithouwen? Niet waar.
- Kleurrijk? Waar.
- Heeft de roodborsttoekan de kleinste snavel? Waar.
- Er kunnen geen geluiden gemaakt worden met de snavel. Waar.
- Jonge toekans hebben bij de geboorte een nauwelijks ontwikkelde snavel? Waar.
1. Hitteregulator. Toen in de achttiende eeuw de Franse natuuronderzoeker, graaf de Buffon (1707-1788) de toekansnavel voor het eerst beschreef was hij er weinig vleiend over. Hij vond er niets beter op dan hem, uit onwetendheid, ‘monsterachtig’ te noemen. Tja! Gelukkig kwamen andere vorsers er al heel snel achter dat die snavel eigenlijk vederlicht is, geenszins stoort, en allesbehalve monsterachtig is. Ten ander, besef dat de snavel opgebouwd is uit keratine dat wordt gestut door een netwerk van bot. In ‘Science’ werd er in een recent verleden nog over de snavel doorgeboomd waarbij Glenn Tattersall de al langere theorie verdedigt dat de toekansnavel eigenlijk een temperatuurregelaar is. Toekans werden gescand met een infraroodcamera, die de warmteverdeling nauwkeurig kon registreren. Hieruit bleek dat bij een toenemende hitte van de omgeving, de snavel razendsnel opwarmde en vervolgens hitte begon uit te stralen, waardoor de vogels hun lichaamstemperatuur constant houden. Tijdens de slaap gaf de bek de hitte weer af. Bij relatief koele temperaturen daarentegen, kwam er tamelijk weinig hitte uit de bek, waardoor de vogels zich beter warm konden houden. Net als andere vogels kunnen toekans niet zweten, dus dienen ze hun lichaamstemperatuur op andere manieren te reguleren. De enorme oppervlakte van de bek, gecombineerd met het vermogen van toekans om er bloed naar toe te laten vloeien of bloedtoevoer er heen in te perken (snavels zijn geen dode materie) maken van de bek een bijzonder efficiënte hitteregulator.
2. Verleider? Dat de snavel groot en opvallend is hoeft geen betoog. Bij sommige soorten is de snavel een derde of een vierde van de totale lichaamslengte. De snavel van de toco toekan [Ramphastos toco] is circa 20 centimeter lang, zijn volledige lichaamslengte is ongeveer 79 centimeter. Er is ooit een theorie geweest dat mannen met de grootste snavel het meest kans hadden om met een pop te paren. Die theorie is achterhaald, ten ander de snavel van de vrouwelijke toekan moet lang niet onderdoen voor die van de mannen, hij is gewoon even (of bijna even) groot.
3. Wapen? De snavel lijkt op het eerste zicht een wapen dat bruikbaar kan worden om concurrente vogels op afstand te houden of er andere vogels en dieren mee te verwonden. Daar is niets van aan. De snavel is hiervoor veel te licht en ook te hol. Hooguit kan er indruk mee gemaakt worden maar verder is hij waardeloos in de strijd. Ten ander, gezien de lichtheid kan hij makkelijk breken. Neen, instinctmatig weten toekans dat de snavel echt geen wapen is.
4. Opname voedsel? Het is evident dat dit juist is. Iedere vogel ter wereld gebruikt de snavel om er voedsel mee op te nemen. Toekans dus ook. Waarom er dan specifiek aandacht voor hebben? Wel om de simpele reden dat door de lengte toekans voedsel kunnen nuttigen die anders voor hen onbereikbaar zou zijn. Bessen en fruit die zich op het uiteinde van een smalle tak bevinden kunnen hierdoor toch bereikt worden. Mochten toekans kleinere snavels bezitten dan zou die tak gewoon onder het lichaamsgewicht afbreken. Terloops, toekans nuttigen lang niet alleen fruit en bessen. Ook kleine (jonge) vogels worden soms verschalkt, vogeleieren worden geroofd en kleine hagedissen weten dat ze zich voor die vogel écht uit de voeten moeten maken! Vooral voor het opbrengen van de jongen zijn dierlijke eiwitten nodig.
5. Verliezen van evenwicht? Het heeft destijds (18de eeuw) wetenschappers echt beziggehouden. Hoe is het mogelijk dat vogels met een dusdanig grote snavel toch hun evenwicht kunnen behouden. Het antwoord hierop werd al deels gegeven. De toekansnavel heeft een uitzonderlijke lichte constructie maar dit verklaart niet alles. Elke toekan bezit ook een korte maar sterk ontwikkelde nek die het evenwicht garandeert.
6. Nestholten uithouwen? Alle toekans zijn holenbroeders maar het verhaal dat de grote snavel een wel heel makkelijk werktuig is om holten te maken berust op een fabel. Ook hiervoor is hij niet alleen te licht maar ook veel te groot en veel te stomp. Neen, alle soorten kiezen of, voor een natuurlijke holte of, voor een holte die werd gemaakt door andere soorten, vooral die van spechten [Picidae]. Kortom, geen enkele toekansoort houwt zelf een holte uit. Toekans hebben slechts één nest per jaar maar kunnen meerdere jaren na elkaar gebruik maken van dezelfde nestholte.
7. Kleurrijk? Zeker waar. Praktisch iedere soort heeft een andere snavelkleur die rijk is aan kleurenvariaties en tekeningen. Het volstaat om foto’s en documentaires te bekijken om het gelijk van deze stelling bevestigd te zien.
8. Heeft de roodborsttoekan de kleinste snavel? De roodborsttoekan [Ramphastos dicolorus] bezit inderdaad van alle toekansoorten de kleinste snavel. Deze in vooral Brazilië voorkomende vogel heeft een grootte van om en bij de vijftig centimeter maar in verhouding een vrij kleine snavel. Hij meet slechts 10 centimeter.
9. Er kunnen geen geluiden gemaakt worden met de snavel? Dat is een juiste interpretatie hoewel het wel anders lijkt. De geluiden die vogels in het algemeen, dus ook toekans, voortbrengen gebeuren via de syrinx. Maar bij toekans, die niet tot de zangvogels horen, is die syrinx minder ontwikkeld. Toekans zingen dus niet maar kunnen wel geluiden voortbrengen. Dit gebeurt met een openstaande snavel alsof het lijkt dat er met de snavel geluiden gemaakt worden.
10. Jonge toekans hebben bij de geboorte een nauwelijks ontwikkelde snavel? De broedtijd bij de meeste soorten is zestien dagen. Bij de geboorte zijn jonge toekans naakt en blind maar de juveniele vogels worden met een korte snavel geboren. Volgens Christopher Perrins is de ondersnavel vaak langer dan de bovensnavel. Bij de nestverlating tonen toekans nog steeds een kleine, vrijwel kleurloze snavel die iedere karakteristieke tekening van de soort mist.
Literatuur:
Science Glenn Tattersall
Firefly Encyclopedia of Birds (Christopher Perrins).
This content has been Digiproved © 2021 Danny Roels