Jufferkraanvogel

Kraanvogels vinden we in ons land vooral terug in dierentuinen en vogelparken, minder bij individuele liefhebbers. De jufferkraanvogel [Anthropoides virgo] wordt als de kleinste onder de kraanvogels beschouwd. Hij is van 90 tot 100 centimeter groot en heeft een vleugelspan van circa 180 centimeter. Het gewicht van een volwassen vogel situeert zich rond 2,5 kilogram. Hij komt voor in grote delen van Eurazië, vooral in steppe- en woestijngebieden, en trekt voor de winter weg naar Afrika en India.

Beschrijving. Tussen man en pop is geen uiterlijk verschil. De enige absolute zekerheid biedt een DNA-test. Beide geslachten tonen zich in een overwegend grijs gekleurd verenkleed waarbij er rond de kop een wit veerveld net achter het oog begint en breder wordt naar de achternek om daar in harige, lange nekveren te eindigen. Overigens ook op de schedel is er een lichte witte gloed te zien. Bijzonder sterk valt het bruinrode oog op met de donkergekleurde iris. De snavel is redelijk fijngebouwd, is blauwgrijs aan de basis, gaat over in een grauwe kleur om in een lichtroze punt te eindigen. De volwassen vogel bezit op de borst lange zwartgekleurde veren. De staart is vrij lang. Een eigenschap van alle kraanvogels is dat ze zeer lange, statige poten bezitten. De poten zijn hier donkergrijs gekleurd en bezitten drie naar voor gerichte tenen maar de achterteen is amper ontwikkeld.

Eenjarige vogel. Een pasgeboren kraanvogel is een nestvlieder en bezit een grauwe kleur waarbij er een donkere streeptekening op de vleugels te zien is. Mooi zijn hier de roze pootjes die weliswaar reeds na enkele dagen verkleuren naar blauwgrijs. Een niet tweejarige vogel onderscheidt zich van een echt volwassen exemplaar door een nog mattere nek- en kopkleur maar ook door nog kortere nek- en borstveren. Verder bezit de oogiris een meer gelige tint.

Voedsel. Hoewel kraanvogels overwegend planteneters zijn voeden ze zich ook met insecten, granen, kleine gewervelde dieren en zelfs met broodrestjes.

Vlucht. Kraanvogels in het algemeen vliegen in ‘formatie’ waarbij wordt bedoeld dat er een ‘V’ wordt gevormd. Dergelijke V-formaties zijn een bekend gezicht en komen onder meer ook voor bij eenden, ganzen en andere vergelijkbare vogels. De vogel strekt zich hierbij volledige waarbij vanaf de snavel tot aan het pooteinde het lichaam in een haast horizontale lijn ligt. De reden voor een dergelijke vlucht ligt, volgens het London Royal Veterinary College, in het feit dat vogels graag dicht bij de vleugeltoppen van hun voorganger vliegen om zodoende maximaal te kunnen profiteren van de opwaartse druk die de vleugelslagen van de voorganger produceert. Bekend is dat vogels in de V-formatie geregeld van plaats wisselen en dat het ritme van de vleugelslagen onafgebroken wordt bijgesteld om maximaal van het aerodynamisch effect te kunnen profiteren.

Trekvogel. De jufferkraan is een dagactieve vogel die zich in zijn overwinteringsgebied in grotere benden ophoudt, al dan niet in het gezelschap van andere kraanvogels. Naar wordt aangenomen heeft deze kraanvogel een van de meest moeilijke trektochten onder vogels. Eind augustus, begin september verzamelen de juffers zich in groepen van wel vierhonderd vogels om zich gezamenlijk te ‘sterken’ voor de tocht. Gedurende de trektocht wordt er gevlogen op hoge hoogten tot zelfs achtduizend meter om onder meer over de Himalaya te geraken richting India. Dat menig vogel, en zeker een jong exemplaar, dit niet overleven hoeft geen betoog. Bovendien worden de vluchten ‘verwelkomt’ door onder meer arenden die onder de verzwakte vogels een makkelijke prooi kunnen slaan. In maart en april wordt dan gereisd in de omgekeerde richting, naar de broedplaatsen. Weet ook dat er jufferkranen, als gemeld in de inleiding, ook in Afrika (Soedan) overwinteren.

Voortplanting. Kraanvogels staan ervoor gekend dat ze uitvoerig, soms uren aan een stuk, baltsen. Met korte vleugelslagen en een lang gerekte nek maken ze mooie pirouetten om de partner te behagen. Hierbij wordt gesprongen en gedanst en met de snavel harde, kroe-kroe geluiden gemaakt. Vaak worden hierbij graszoden en/of takjes de lucht in gekieperd die de vogels op de bodem vinden. Weet ook dat de balts eigenlijk niet seizoensgebonden is maar, bij opwinding, gedurende het volledige jaar kan waargenomen worden. Het broedgebied van de juffer beslaat voor een groot stuk uit de steppe- en halfwoestijngebieden maar wel dusdanig gekozen dat water nooit veraf is. Een steppegebied is eigenlijk een onbebouwde of boomloze vlakte waar voornamelijk grassen groeien. Eigen aan steppen is ook dat er gedurende maanden geen regen valt maar, nadat het toch heeft geregend, alles in geen tijd in bloei komt. De broedtijd van de vogel valt, niet verwonderlijk, vaak samen met de bloei der grassen (na de regenval dus). We situeren ons dan in de maanden april en mei. Bij het zoeken naar een nestplaats wordt er met hand en tand een territorium verdedigd, de jufferkraan verdraagt dan geen soortgenoten in zijn nabijheid. Het nest zelf stelt weinig of niets voor, het is een vlakke plaats tussen de grassen dat hooguit door een paar steentjes wordt omringd. De hen legt doorgaans slechts twee, hooguit drie eieren. Tussen de leg van de eieren ligt een tijdspanne van één tot twee dagen. Omdat kraanvogels nestvlieders zijn is het dus nodig dat het broed wordt aangevat nadat het laatste ei is gelegd. De grondkleur van een ei, dat circa 110 gram weegt, is olijfbruin tot olijfgroen. Het ei wordt gesierd met rood- tot geelbruine vlekken. Beide geslachten bebroeden om beurt de eieren. De broedtijd bedraagt achtentwintig dagen. Wanneer de man niet broedt verwijderd hij zich van het nest en wordt het territorium verdedigd. Bij gevaar verlaat de broedende vogel het nest waarbij er een alarmroep wordt geslaakt. Slechts wanneer de dreiging verdwenen is keert de vogel naar het nest terug. Als gesteld is de jonge jufferkraanvogel een nestvlieder maar dit betekent hier niet dat de juveniele vogeltjes al zelf onmiddellijk voedsel tot zich nemen. Ze worden gedurende een paar weken voedsel aangeboden en het duurt tot vijftig dagen en meer voor de jonge vogels voor het eerst vliegen.